परिचय
वरहाद म्हणूनही ओळखला जाणारा अमरावती विभाग हा भारतातील महाराष्ट्र राज्यातील सहा प्रशासकीय विभागांपैकी एक आहे. अमरावती आणि नागपूर विभाग मिळून प्राचीन विदर्भ प्रदेश तयार होतो. अमरावती विभाग उत्तरेला मध्य प्रदेश राज्य, पूर्वेला नागपूर विभाग, आग्नेयेला तेलंगणा राज्य, दक्षिण आणि नैऋत्येला मराठवाडा प्रदेश आणि पश्चिमेला नाशिक विभागाने वेढलेला आहे.
- क्षेत्रफळः 46,090 चौरस किमी
- लोकसंख्या (2011 जनगणना): 2,888,445
- जिल्हेः अकोला, अमरावती, बुलढाणा, वाशिम, यवतमाळ
- सर्वात मोठे शहरः अमरावती
- साक्षरताः 93.03%
- सिंचनाखालील क्षेत्रः 2,582.02 चौरस किमी
- रेल्वेः ब्रॉड गेज 249 कि. मी., मीटर गेज 227 कि. मी., नॅरो गेज 188 कि. मी.
अमरावती हे भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील एक शहर आहे आणि महाराष्ट्रातील सातव्या क्रमांकाचे सर्वाधिक लोकसंख्या असलेले महानगर क्षेत्र आहे. हे अमरावती जिल्ह्याचे प्रशासकीय मुख्यालय देखील आहे. शहरातील ऐतिहासिक खुणांमध्ये अंबा, श्रीकृष्ण आणि श्री वेंकटेश्वर ही मंदिरे आहेत.
अमरावती विभाग साधारणपणे पूर्वीच्या बेरार प्रांताशी संबंधित आहे, ज्यावर 1803 पर्यंत नागपूरच्या मराठा महाराजांनी राज्य केले होते. 1853 मध्ये, ब्रिटिशांनी त्यावर कब्जा केला, ज्यांनी हैदराबादच्या निजामाच्या नाममात्र सार्वभौमत्वाखाली असूनही प्रांताचे प्रशासन करण्याचा निर्णय घेतला. 1903 मध्ये बेरार प्रांताचे बेरार विभाग असे पुनर्नामकरण करण्यात आले आणि ब्रिटिश प्रशासित मध्य प्रांतांमध्ये समाविष्ट करण्यात आले, ज्याचे 1936 मध्ये मध्य प्रांत आणि बेरार असे पुनर्नामकरण करण्यात आले. भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर, मध्य प्रांत आणि बेरारची मध्य प्रदेश हे भारतीय राज्य म्हणून पुनर्रचना करण्यात आली. 1956 मध्ये भाषिक आधारावर भारतीय राज्यांची पुनर्रचना करण्यात आली आणि अमरावती आणि नागपूर विभाग मुंबई राज्यात हस्तांतरित करण्यात आले, जे 1960 मध्ये भाषिक आधारावर महाराष्ट्र आणि गुजरात या राज्यांमध्ये विभागले गेले.
अमरावती शहर हे अकोला आणि यवतमाळ शहरांनंतर या विभागातील सर्वात मोठे शहर आहे. चिखलदरा हे विदर्भातील एकमेव थंड हवेचे ठिकाण अमरावती जिल्ह्यात आहे. तसेच प्रसिद्ध मेलघाट व्याघ्र प्रकल्प अमरावती आणि अकोला जिल्ह्यांमध्ये आहे.